Karl Heidt

Karl Heidt

Karl Heidt werd in 1896 in Wenen geboren. Hij groeide op in een welgesteld en modern gezin; zijn ouders waren bevriend met de Oostenrijkse wetenschapper Rudolf Steiner, grondlegger van de antroposofische levensleer Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak diende hij in het Oostenrijkse leger waar hij de rang van ‘Leutnant in der Reserve des Festungsartillerieregiments’ bekleedde. Op 8 juli 1917 ontving hij een onderscheiding vanwege ‘tapferes Verhalten vor dem Feinde’.

Na de oorlog ging hij medicijnen studeren aan de universiteit van Wenen en specialiseerde hij zich als KNO-arts. Hij trouwde met de Weense verpleegkundige Karla Karl (1897). Vanwege zijn arbeidsvooruitzichten vertrok Karl naar Nederlands-Indië waar hij begin december 1926 aankwam. Een paar manden later,  in april 1927 verscheen in verschillende Nederlands-Indische kranten een advertentie waarin werd aangekondigd dat Dr. Heidt in Medan een praktijk voor ‘Oor, Neus Keel en Mondziekten (tevens algemeen praktijk)’ heeft geopend. Een maand later, in mei 1927, arriveerde ook Karla in Medan. Op 24 maart 1928 werd daar hun dochter Valerie geboren.

Na enige tijd kreeg het gezin Heidt de mogelijkheid om in Bandung (Java) een eigen praktijk te openen. Karl werkte er als KNO-arts, Karla had de zorg voor het huishouden, het gezin en personeel. Valerie kreeg in mei 1929 een broertje, Karl. Valerie en haar broertje Karl bezochten de Rudolf Steiner-school, een privéschool in Bandung. Ze spraken Maleis met het huispersoneel, Nederlands met de mensen op straat en Duits met hun ouders. Valerie herinnerde zich haar leven van destijds als ‘eine wunderschöne Kindheit’. Filmbeelden die vader Karl van zijn kinderen maakte zijn daarvan de stille getuigen.

Karl Heidt was een vooraanstaand KNO-arts, verbonden aan verschillende ziekenhuizen zoals het Zendingshospitaal en het St. Borromeus Hospitaal in Bandung. In verschillende Nederlands-Indische kranten verschenen advertenties van patiënten die hem bedanken voor zijn goede zorg. Daarnaast hield Karl van snelle auto’s en dat bleef niet zonder gevolgen. In 1929 raakte zijn splinternieuwe Hupmobile tijdens een uitje van de weg waarbij een vriendin van de familie om het leven kwam. De grote hoeveelheid artikelen die over dit ongeluk verscheen, doen vermoeden dat dr. Heidt en zijn vrouw zich binnen korte periode zeer geliefd hadden gemaakt binnen de Nederlands-Indische maatschappij. In augustus 1933 vloog (!) Karl naar Europa voor een drie maanden durend bezoek. De laatste vermelding van dr. Karl Heidt in een Nederlands-Indische krant dateert van 20 april 1940. Hij werd aangekondigd als één van de sprekers tijdens een medisch congres waar hij een lezing zou houden over het larynxcarcinoom.

Nog geen drie weken later, op 10 mei 1940, kwam aan het mooie leven van de familie Heidt abrupt een einde toen vader Karl werd opgepakt. Dochter Valerie herinnerde zich dat de voortuin vol politieagenten stond en dat één van hen naar haar vader vroeg en tegen haar zei: ‘Der Hitler ist in Holland einmarschiert und ihr wird nicht die einzigen sein die darunter leidet.’ Haar vader werd weggevoerd in een auto. Ze heeft hem nooit meer teruggezien.

Karla, Valerie en Karl waren vanaf die datum ‘vijandelijke onderdanen’. De kinderen mochten niet meer naar school, het ouderlijk huis werd in beslag genomen en het gezin werd gemeden door vrienden en bekenden. Na enige tijd werden moeder en kinderen naar een ‘beschermingskamp’ voor vrouwen en kinderen in Tjibadak in West-Java gebracht waar ze verbleven ze tot eind 1940. Na een paar maanden in het kamp konden vrouwen en kinderen via Japan, Korea, Mantsjoerije, Siberië, Rusland en Polen terugkeren naar Duitsland of Oostenrijk. Kort na kerst 1940 vertrokken Karla en haar kinderen; twee maanden later arriveerden ze in Wenen.

Karl bleef achter in het interneringskamp in de Alasvallei op Sumatra. Hij schreef vaak en regelmatig aan zijn vrouw en kinderen; eerst naar het beschermingskamp, later ook naar de adressen in Japan en vervolgens in Wenen. Uit de kaarten blijkt dat hij ook in het kamp werkzaam was als arts; hij vroeg Karla zijn medische naslagwerken op te sturen. Hij hield goede moed, maar hij miste zijn gezin enorm.

Op  18 januari was hij één van de 477 Duitse burgergeïnterneerden aan boord van de Van Imhoff. In tegenstelling tot veel van zijn lotgenoten, wist hij de ramp te overleven. Op 23 januari kwam hij aan op het eiland Nias waar hij, samen met 63 anderen, opnieuw gevangen werd genomen door de Nederlandse politie. Toen de Japanse bezetters het bestuur over het eiland overnamen, pakte Karl Heidt zijn werk als arts weer op in het ziekenhuis in Gunung Sitoli. Daar stierf hij op 3 september 1942. Karl Heidt werd vlakbij het ziekenhuis van Gunung Sitoli begraven.

  • Geboren: 1896
  • Geboorteplaats: Wenen (Oostenrijk) 
  • Gehuwd met Karla Karl (1897), vader van Valérie (1928) en Karl (1929)
  • Woonplaats: Medan, Bandung
  • Werk: Keel-, Neus- en Oorarts, verbonden aan o.m. het Borromeus Hospitaal en het Zendingshospitaal in Bandung
Bertha, Werner en Trudy Engelhardt in 1935
Herbert Schlösser

Herbert Schlösser

Herbert Siegfried Schlösser en zijn tweelingbroer Otto Herbert werden geboren op 25 november 1911 in de stad Szaszvolkàny, dat toen onder Oostenrijk-Hongarije viel maar tegenwoordig in het midden van het moderne Roemenië ligt. Zij waren het derde en vierde kind van Margrethe en Johannes Schlösser. Na de tweelingbroers volgden nog drie kinderen, twee zusjes en een broertje. De oudste vijf kinderen uit het gezin werden geboren in Szaszvolkàny. Vanwege de Eerste Wereldoorlog was de familie gedwongen Roemenië te verlaten in 1915. Het gezin vluchtte naar Duitsland en via Berlijn en Thüringen kwam het gezin in het Saargebied terecht, in de stad Saarlouis. Broer Otto koos voor een carrière als arts en bleef in Duitsland. Herbert had economie gestudeerd aan de universiteit. Net als veel van zijn familieleden had hij een avontuurlijke levenshouding. Hij wilde naar Amerika en solliciteerde voor een baan in de Verenigde Staten.

Maar in 1937 deed hij eerst wat anders. Zijn jongere zus Erica Schlösser was ‘met de handschoen’ (op afstand) getrouwd met Zeger Reijers, die zij via wederzijdse kennissen in Nederland had ontmoet. Zeger had net een baan in Nederlands-Indië geaccepteerd op een kina-onderneming nabij Bandung. Herbert werd gevraagd om zijn zus Margrethe tijdens haar bootreis naar Nederlands-Indië te begeleiden. Waarschijnlijk kon Herbert vervolgens de Verenigde Staten, waar hij eigenlijk heen wilde, niet meer bereiken door de dreigender oorlogssituatie op zee. Hij besloot in Nederlands-Indië te blijven. Op Java logeerde hij meermaals bij zijn zus Erica, die een door haar man gebouwd vakantiehuisje op de berg Bintang, nabij Bandung, had. Hij liet na een verblijf tijdens Pasen 1937 zelfs een lief bericht voor zijn zus achter in het gastenboek van het vakantiehuisje, dat haar dochter nog altijd in haar bezit heeft.

Herbert ontving via de Duitse consul in Nederlands-Indië een oproep voor militaire dienst. Als hij niet zou komen opdagen, zou zijn Duitse paspoort worden ingetrokken. Herbert voelde echter niks voor militaire dienst onder het naziregime. Hij had zich toen het Saarland in 1935 weer Duits gebied werd, al eens vrijwillig voor de dienstplicht gemeld bij de marine. Toen werd hij echter weggestuurd vanwege personeelsoverschotten. Herbert had tegen zijn familie gezegd dat hij liever zou deserteren, dan zou dienen onder de nazi’s.

Zo ver kwam het allemaal niet. Herbert werd namelijk op 10 mei 1940 vanwege zijn Duitse nationaliteit geïnterneerd. Hij had de gespannen situatie in de wereld goed aangevoeld. Hij had besloten een belangrijk bezit, zijn uit Duitsland geïmporteerde auto, aan zijn zus en haar man cadeau te geven. Zodoende kon die auto niet ‘onteigend’ worden tijdens zijn internering.

Herbert Schlösser kwam op 31-jarige leeftijd om bij de scheepsramp met de Van Imhoff op 19 januari 1942. Hij had geen directe nazaten, maar de herinnering aan hem leeft voort bij zijn nichten en neven in Duitsland en Nederland.

 

  • Geboren: 25 november 1911
  • Geboorteplaats: Szaszvolkàny, Roemenië
Friedhof Ohlsdorf

Friedhof Ohlsdorf

Inleiding door de onderzoekers

Op Friedhof Ohlsdorf in Hamburg, de grootste niet-militaire begraafplaats ter wereld, ligt een gedenksteen ter nagedachtenis aan de 411 Duitse burgergeïnterneerden die met de ramp met de Van Imhoff zijn omgekomen. Deze gedenksteen werd op 19 januari 1963 onthuld onder auspiciën van de Ostasiatische Verein. Ongeveer 200 mensen, onder wie familieleden van de omgekomen mannen, waren daarbij aanwezig. Sprekers bij deze bijeenkomst waren Emil Helfferich, voormalig (vice-)voorzitter van de Deutsche Bund in Nederlands-Indië, overlevende van de ramp Albert Vehring en de architect (van de gedenksteen) Alexander Koch, tevens zoon van een slachtoffer. De gedenksteen was er gekomen dankzij giften van Duitse firma’s in voormalig Nederlands-Indië: Behn, Meyer & Co., Carl Schlieper en Straits und Sunda Syndikat en dankzij de Ostasiatischen Verein.

Harry en Yvonne Hoekveld, zij is nazaat van twee slachtoffers, bezochten in december 2022 de gedenksteen. Op verzoek van het onderzoeksteam schreef Harry Hoekveld onderstaand verslag van dat bezoek.

 

Een bezoek aan Friedhof Ohlsdorf

door Harry Hoekveld

De aanleiding

Tijdens onze stedentrip naar Hamburg in december 2022 bezochten mijn vrouw Yvonne en ik Friedhof Ohlsdorf. Hier ligt een gedenksteen ter nagedachtenis van de 411 slachtoffers van de ramp met de Van Imhoff. Bij deze afschuwelijke ramp kwamen de opa en oom van mijn vrouw om het leven. Het bezoek betekende veel voor ons, de gedenksteen vormt immers een van de weinige tastbare herinneringen aan hen die bij de ramp om het leven kwamen. Niemand binnen onze familie had ooit van het bestaan van de gedenksteen gehoord. Bij toeval kwam ik een aantal jaren geleden op internet een in het Duitse tijdschrift Der Spiegel gepubliceerd artikel tegen waarin de gedenksteen voor het eerst werd genoemd. Vanaf dat moment was de wens en het plan geboren om de gedenksteen ooit te gaan bezoeken en nu was het dan eindelijk zover.

Hamburg is zeer goed aan te reizen met het openbaar vervoer. Wij namen via Duisburg (net over de grens bij Venlo) de trein en waren in circa drie uur in Hamburg. We verbleven in een hotel dichtbij metrostation Stephansplatz, vanwaar we makkelijk met de U-Bahn in vijftien minuten met de U1 naar Ohlsdorf reisden. Bij het verlaten van het metrostation sta je recht tegenover een voetgangersentree van de begraafplaats.

Het bezoek

In de verwachting toch wel wat zoekwerk te moeten verrichten had ik van de website van Friedhof Ohlsdorf een plattegrond gedownload en daarop de coördinaten aangegeven zoals die destijds in het laatste deel van de documentaire over de ramp met de Van Imhoff aan Anouk Hoeksema, de kleindochter van kapitein Hoeksema, bij haar bezoek aan de gedenksteen werden verstrekt. Zonder deze kaart zou het vrijwel onmogelijk zijn geweest om de gedenksteen terug te vinden. De begraafplaats is zo’n 391 hectare groot en biedt ruimte aan circa 235.000 graven en gedenkstenen en heeft diverse ingangen. Op de dag van ons bezoek was het koud druilerig weer. Het had de dagen ervoor gesneeuwd hetgeen de zichtbaarheid van de liggende steen wellicht zou bemoeilijken maar dat viel achteraf gelukkig mee. Bij het verlaten van het metrostation stonden we vrijwel recht voor de voetgangersingang. De zoektocht kon beginnen. We besloten de uitgestippelde route, ondanks dat we niet precies wisten hoe ver het was, te voet af te leggen. Achteraf bezien een goede keus want veel bezienswaardigheden liggen half verscholen in het groen, hetgeen vanuit de bus niet altijd zichtbaar zou zijn geweest. Gezien de grote afstanden bestaat op de begraafplaats namelijk de mogelijkheid om per bus te reizen.

Friedhof Ohlsdorf is in 1875-‘76 onder architectuur als landschapspark aangelegd en in de loop der tijd uitgegroeid tot een prachtig monumentaal park vol naald- en loofbomen omgeven door struiken en hagen. Bij ons bezoek hebben we slechts een deel van het park gezien. Achteraf bezien toch wel jammer want zoals ik er pas later achter kwam bestaat de begraafplaats uit veel meer interessante plekken en bezienswaardigheden waar de geschiedenis de afgelopen 150 jaar z’n materiële sporen in diverse vormen heeft nagelaten.

De begraafplaats kent een grote verscheidenheid aan graven en gedenkstenen, waarbij met de aanleg rekening is gehouden met thema’s als geloof, cultuur, nationaliteit, sociale klasse, beroepen en bepaalde gebeurtenissen uit de geschiedenis. Sommige (familie)graven zijn getooid met hele bijzondere liefdevolle grafmonumenten in de vorm van prachtige beeldhouwwerken, gelijkend op werken van bijvoorbeeld August Rodin.

Het deel van Friedhof Ohlsdorf dat wij bezochten had geen duidelijk thema, de graven lagen her en der verspreid zonder dat er sprake was van een echt gestructureerd grafveld. Dit maakte het zoeken naar de gedenksteen er natuurlijk niet makkelijker op. Het gebied wordt doorkruist door wandelpaden en watertjes. De afstanden en verhoudingen op de kaart leken vaak anders dan in werkelijkheid. Maar na een wandeling van een half uur kwamen we dan eindelijk op de plek die ik uit de documentaire herkende. Twee gelijkvormige platte verweerde stenen gedeeltelijk bedekt met mos en afgevallen blad, waarvan de linker steen de uit het Duits vertaalde inscriptie bevatte:

 “Voor de 411 burgergevangenen van de Van Imhoff.

Omgekomen in de Indische Oceaan in januari 1942“

Een bijzonder emotioneel moment waarnaar we al een tijd  hadden uitgekeken. Ondanks dat het niet om het feitelijke graf van de opa en oom van mijn vrouw ging, voelde het voor ons toch heel bijzonder om op dat moment op die plek bij de dood van hun beiden en al die andere slachtoffers stil te staan.

De achtergelaten witte roos symboliseert zuiverheid, onschuld en eerbied. Een toepasselijk symbool denk ik.

Een bezoek aan Friedhof Ohlsdorf is zeker de moeite waard, zelfs als je niet expliciet naar een graf of gedenksteen opzoek bent. Op de website van Friedhof Ohlsdorf is veel informatie over de begraafplaats terug te vinden. Een eventueel bezoek kan het beste in het voorjaar of de zomer worden gepland. Dan komen de diverse themaparken qua groenvoorziening en beplanting het best tot z’n recht.

 

De foto’s bij dit stuk zijn gemaakt door Harry Hoekveld. Deze mogen niet zonder toestemming worden overgenomen.

De plattegrond is hier te downloaden. Deze is afkomstig van Friedhof Ohlsdorf. De coördinaten zijn toegevoegd door Harry Hoekveld.